ESG راه ورود به زنجیره تأمین جهانی

در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های ایرانی، به‌ویژه صادرکنندگان و تأمین‌کنندگان صنعتی، با یک واقعیت جدید روبه‌رو شده‌اند: در فرم‌های ارزیابی مشتریان خارجی، بخشی اضافه شده که قبلاً وجود نداشت, فرم ESG.
اغلب مدیران در برخورد اول یکی از این واکنش‌ها را دارند:
ESG یعنی چی؟
مدرکه یا گواهی خاصیه؟
کجا باید تأیید بشه؟
به قوانین کشور ما چه ربطی داره؟
اگه نداشته باشیم دقیقاً چه اتفاقی می‌افته؟
این مقاله دقیقاً برای پاسخ دادن به همین ابهام‌ها نوشته شده است.

۱. ESG دقیقاً چیست؟ 

ESG نه مدرک است، نه گواهی، نه یک استاندارد واحد. ESG یک چارچوب مفهومی است که می‌گوید خریدار یا سرمایه‌گذار می‌خواهد بداند یک شرکت در سه حوزه چگونه عمل می‌کند:
E – Environment | محیط ‌زیست
شرکت چگونه اثرات زیست‌محیطی فعالیت خود را مدیریت می‌کند؟
 با مدیریت مصرف انرژی، ارزیابی میزان انتشار کربن، گزارشات مرتبط با میزان آب و پسماند، آلودگی‌های عملیاتی
S – Social | نیروی انسانی و زنجیره تأمین
شرکت چگونه با کارکنان، پیمانکاران و جامعه اطراف خود رفتار می‌کند؟
رفتار شرکت ها در ایمنی و حوادث، حقوق و شرایط کار، آموزش، رفتار با تأمین‌کنندگان را ارزیابی میکنند
G – Governance | حاکمیت شرکتی
و مهم‌ترین سوءبرداشت دقیقاً اینجاست: Governance در ESG هیچ ربطی به دولت، حکومت یا حاکمیت سیاسی کشورها ندارد.
Governance یعنی حاکمیت شرکتی، یعنی:
تصمیم‌ها شخصی و سلیقه‌ای نیستند؛
مسیر تصمیم‌گیری قابل توضیح است؛
اگر عددی گزارش شد، معلوم است چه کسی مسئول آن است؛
اگر خطایی رخ داد، سیستم اصلاح دارد نه پنهان‌کاری.
به زبان ساده‌تر: Governance یعنی خریدار مطمئن شود شرکت تو قابل پیش‌بینی، قابل اعتماد و قابل کنترل است، حتی وقتی مدیر عوض شود.

۲. آیا ESG یک استاندارد است؟

خیر. ESG فقط می‌گوید چه حوزه‌هایی مهم‌اند، اما نمی‌گوید چطور گزارش شوند. برای گزارش‌دهی، شرکت باید یکی از استانداردهای رسمی ESG را انتخاب کند، مثل:
-GRI
-TCFD / ISSB
-SASB
-CDP
به زبان ساده:
ESG  به  موضوع مشخص اشاره میکند و استاندارد  همان روش گزارش‌دهی است. بدون استاندارد:
-داده قابل مقایسه نیست
-گزارش قابل ممیزی نیست
-خریدار آن را نمی‌پذیرد

۳. ESG کجا تأیید می‌شود؟ آیا مرجعی دارد؟

هیچ سازمانی در دنیا چیزی به نام «گواهی ESG» صادر نمی‌کند.اما در عمل، ESG در سه جا تأیید یا رد می‌شود:
۱) حسابرس. بررسی میکند، آیا داده‌ها واقعی و قابل اتکاست یا نه؟
۲) خریدار بین‌المللی: در ارزیابی تأمین‌کننده (Vendor Assessment) بررسی کنید، آیا گزارش ESG شما پذیرفته می‌شود یا رد؟
۳) پلتفرم‌های رتبه‌بندی (مثل EcoVadis): نمره می‌دهند، نه مدرک. برای خریدار، پذیرفته‌شدن گزارش مهم‌تر از هر عنوان یا گواهی است.

۴. ESG چه ریسکی را از ذهن خریدار حذف می‌کند؟

وقتی یک خریدار از شما ESG می‌خواهد، دنبال زیباسازی نیست؛ دنبال کاهش ریسک است.
داشتن ESG این ریسک‌ها را از ذهن خریدار حذف می‌کند:
-ریسک شهرت (Brand Risk)
-ریسک توقف تولید
-ریسک حوادث انسانی
-ریسک نقض مقررات
-ریسک اطلاعات نادرست (Greenwashing)
به همین دلیل است که در زنجیره تأمین جهانی:
No ESG = High-Risk Supplier

۵. ESG چه ربطی به ERP و سیستم‌های داخلی دارد؟

ارتباط ESG با ERP و سیستم‌های داخلی دقیقاً از همین‌جا شروع می‌شود. بیشتر داده‌هایی که در گزارش ESG استفاده می‌شوند، از جنس داده‌های مالی کلاسیک نیستند؛ نه مستقیم در حسابداری ثبت می‌شوند و نه در یک واحد متمرکز قرار دارند. مصرف انرژی، حوادث انسانی، وضعیت تأمین‌کنندگان یا پسماندها معمولاً بین چند واحد پخش‌اند و اغلب به‌صورت دستی جمع‌آوری می‌شوند.
به همین دلیل در ارزیابی خریدار، سؤال کلیدی خیلی ساده است: «مالک این داده کیست و بر چه اساسی می‌توان به آن اعتماد کرد؟»
اگر پاسخ روشنی وجود نداشته باشد، حتی بهترین گزارش ESG هم کنار گذاشته می‌شود.
در عمل، موفقیت ESG به این برمی‌گردد که داده مسیر مشخص داشته باشد، مسئول آن معلوم باشد و در صورت سؤال خریدار یا حسابرس، بتوان از آن دفاع کرد. بدون این زیرساخت، ESG از نگاه خریدار صرفاً یک ادعاست، نه یک مبنای تصمیم‌گیری.

۶. آیا ESG الزام قانونی برای شرکت‌های ایرانی است؟

خیر. اما الزام تجاری شده است. شرکت‌های ایرانی که: صادرات دارند، در زنجیره تأمین برندهای خارجی‌اند و به دنبال جذب سرمایه یا فاینانس‌اند.
عملاً بدون ESG: شرکت ها نمی توانند وارد Vendor List شوند یا در ارزیابی سالانه حذف می‌شوند.

۷. پس آیا ESG یکی از الزامات ورود به زنجیره تأمین جهانی است؟

پاسخ دقیق: بله—به‌عنوان الزام مدیریت ریسک، نه الزام قانونی.
ESG امروز:
-زبان مشترک اعتماد است
-جایگزین رابطه شخصی شده
-معیار مقایسه تأمین‌کنندگان است
-ESG امروز یکی از الزامات عملی ورود و ماندن در زنجیره تأمین جهانی است —
نه به این معنا که فردا همه قراردادها بدون ESG لغو می‌شوند،
بلکه به این معنا که بدون ESG، ریسک ذهنی خریدار آن‌قدر بالا می‌رود که شما حذف می‌شوید.

۸. جمع‌بندی نهایی 

در عمل، ESG نه یک مدرک است و نه یک فرم اداری که با پر کردن آن مسئله حل شود. هیچ استاندارد واحدی هم وجود ندارد که بگوییم با رعایت آن، کار تمام است. و مهم‌تر از همه، ESG ربطی به سیاست یا دولت‌ها ندارد؛ موضوع آن خود شرکت است.
آنچه خریدار با ESG می‌سنجد، یک چیز ساده اما حیاتی است: آیا این شرکت در بلندمدت قابل اعتماد است یا نه؟
برای یک شرکت ایرانی، نداشتن ESG الزاماً به معنی تخلف یا غیرقانونی بودن نیست،
اما از نگاه خریدار بین‌المللی، به معنی ریسک بالاتر است.
و در زنجیره تأمین جهانی، ریسک بالا معمولاً با حذف شدن پاسخ داده می‌شود، نه با مذاکره.
به همین دلیل است که ESG، بدون سر و صدا و بدون الزام رسمی، به یکی از پیش‌نیازهای ماندن در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده است نه به‌عنوان یک مد روز، بلکه به‌عنوان زبان مشترک اعتماد.